„„Chodź opowiem Ci bajkę…”- bajki dla małych i dużych dzieci. O znaczeniu bajkoterapii w psychoterapii dzieci, młodzieży i dorosłych.” – Agnieszka Ratajczak
„Chodź opowiem Ci bajkę…”- czy każdy z nas osób dorosłych nie pamięta takiej chwili, kiedy ktoś ważny w naszym życiu zaproponował, że opowie nam bajkę?
Dla jednego z nas mógł to być ukochany dziadek czy babcia, dla innego rodzic, a dla jeszcze kogoś ciocia lub pani z przedszkola czy szkoły.
Czy jest bajka, którą pamiętasz Ty dziś jako już dorosły człowiek?
Czy pamiętasz czy była to bajka usłyszana tylko raz, czy taka której mogłeś słuchać codziennie? A może nawet gdy usłyszałeś, że jest opowiedziana inaczej poprawiałeś gawędziarza?
Czy wiesz kto tą bajkę Ci opowiadał i w jakich okolicznościach? Co się wtedy z Tobą działo? W którym momencie życia byłeś? Jaki to był głos, który słyszałeś?
Już Ci dziękuję Drogi Czytelniku jeśli powróciłeś do wspomnień z dzieciństwa.
Mówi się bowiem o tym, że bajkoterapia to terapia przez bajki, głównie wykorzystywana w pracy z dziećmi.
Czy jednak tylko dzieci lubią być odbiorcami bajek skoro i w Tobie pojawiły się miłe odczucia, które towarzyszyły przywracaniu wspomnień?
Badania psychologów wykazują, że czytając lub słuchając bajek można pomóc w wielu trudnych emocjonalnie sytuacjach zarówno dzieciom, młodzieży, jak i osobom dorosłym.
Bajkoterapia stanowi część biblioterapii, metody leczenia oraz terapeutycznego wsparcia przy użyciu wyselekcjonowanej literatury.
Biblioterapia natomiast jest działem arteterapii, dziedziny która opiera swe założenie, że zetkniecie ze sztuką pomaga ludziom osiągnąć wgląd w ich problemy, redukować trudne emocje, ale także rozwijać empatię, szereg umiejętności miękkich i podnosić samoocenę.
Bajkoterapia jest narzędziem terapeutycznym w medycynie, psychiatrii, psychologii i pedagogice, bo wspiera rozwój jednostki.
Czy zatem tylko czytanie bajek dzieciom, nawet zaproponowanych na rynku nazywanych często terapeutycznymi, już jest metodą leczącą?
To zaledwie wstęp do właściwego wsparcia psychologicznego czy wychowawczego.
Największa wartość „dzieje się” po przeczytaniu czy opowiedzeniu bajki. Co dorosły i dziecko mogą i chcą zrobić z wysłuchaną, opowiedzianą historią.
Jeśli skupić się na metodyce pracy z bajką, ważne aby terapeuta, nauczyciel, rodzic porozmawiał z dzieckiem na temat usłyszanego tekstu.
Taka praca odbywa się w gabinecie psychoterapeuty, który pracując z dzieckiem, czy też z rodziną przy zbudowanej relacji, w atmosferze spokoju i bezpieczeństwa potrafi i chce rozmawiać.
Pojawia się wtedy wiele pytań i jeszcze więcej odpowiedzi ze strony dziecka, w związku z przeżywanymi emocjami, z oceną postaw, reakcji na postępowanie bohaterów. Często w nawiązaniu do usłyszanych opowieści dziecko może i chce wykorzystać inne środki artystycznego wyrazu (jak rysunek, plastelina, wymyśla piosenki), które stanowią nowe zakończenie bajki.
Ważna w takiej pracy jest odpowiednia ilość czasu poświęcanego dziecku, zwłaszcza w wieku przedszkolnym kiedy wyobraźnia młodego człowieka ma rozkwit w pełnej krasie, a i pytań jest niepoliczalnie wiele, wiedzą o tym wszyscy rodzice.
Czas, ale i wyczerpujące odpowiedzi właśnie, połączone z aktywnym słuchaniem dziecka może stanowić zaproszenie do pogłębiania relacji terapeutycznej, więzi z rodzicem, czy nade wszystko rozwoju empatii.
Według Bruno Bettelheima, „baśnie i bajki mają duże znaczenie w rozwoju i wychowaniu dzieci:
– oddziałują na psychikę poprzez identyfikację z pozytywnym bohaterem;
– pozwalają rozpoznawać wewnętrzne problemy dziecka oraz dają sposoby radzenia sobie z nimi;
– wspierają rozwój osobowości poprzez wyjaśnianie pojęć, odczuć, doznań dotyczących psychiki dziecka;
– zachęcają do aktywnego pokonywania trudności oraz nawiązywania pozytywnych relacji z innymi oraz światem przyrody;”.
Co takiego dzieje się z młodym człowiekiem, ale również osobą dorosłą kiedy słucha czy czyta bajki?
Gdzie należy szukać sensu tejże pracy we wsparciu i skuteczności? Ważnym elementem, o którym należy wspomnieć jest kilka mechanizmów psychologicznych, na których opiera się bajkoterapia. A należą do nich wspomniana już identyfikacja, odwrażliwienie, naśladownictwo, porównywanie społeczne, kompensacja, podaje autorka książek terapeutycznych w Polsce Maria Molicka.
Dzięki identyfikacji, która pojawia się bardzo szybko w myśleniu, postrzeganiu dziecka możliwe jest utożsamienie z bohaterem bajki, który podobnie jak odbiorca ma swoje problemy i emocje.
Ileż razy chcieliśmy postąpić jak ulubiony bohater naszych bajek? dziś gdy jako dorośli wspominamy tychże bohaterów? To ten bohater dodawał nam sił, w sytuacjach, w których było nam trudno.
Odwrażliwienie „zadziewać się może” w bezpiecznym otoczeniu dla dziecka, pod opieką osoby dorosłej i w zaufaniu. Dziecko przeżywa sytuacje w wyobraźni, które mogą być lub stanowić dla niego problem, dzięki temu mechanizmowi pojawia się redukcja intensywności dziecięcych reakcji lękowych. Jest to pewnego rodzaju oswojenie z lękiem, ale także zmniejszenie trudnego napięcia emocjonalnego.
Terapeuta czy rodzic w zaciszu ogniska domowego może zawsze zaprosić dziecko do powrotu w swoich wspomnieniach do trudnych wydarzeń, doświadczeń z przeszłości. Czy kiedy dziś gdy w codziennym, dorosłym życiu opowiemy komuś, bliskiej osobie o tych doświadczeniach nie odczuwamy ulgi?
Naśladownictwo pozwala na „zabraniu” do realnego życia zachowań, które wystąpiły u bohatera bajki. Pozwala to uczyć się nowych wzorców zachowań, które były dla niego pomocne i konstruktywne, a do tego pomagają inaczej reagować na sytuacje problemowe.
Jeśli nie wiesz jak postąpić czy nie wracasz pamięcią do osób znaczących, do autorytetów, które mówiły Tobie jak żyć?
Co w tej sytuacji zrobiłaby Twoja babcia lub nauczyciel, który był Twoim mentorem i wzorem postepowania?
Osobiste i tylko znane dziecku doświadczenia, ale także przeżywane uczucia nie muszą i często nie są przypadkiem odosobnionym. Dzięki temu poprawia się nastrój, podnosi samoocena oraz uświadomienie, że inne osoby mogą mieć także analogiczne odczucie to zasługa mechanizmu porównywania społecznego.
Jakże cudownie jest wiedzieć, że to czego doświadczam, co czuję i przeżywam nie jest tylko samotną wyspą, że tak mają także inni.
Mechanizm kompensacji daje szansę dostrzec nowe konteksty sytuacji problemowej, w której znajduje się dziecko. Prowadzi do przewartościowania w zakresie samooceny. Dzięki temu dziecko zaczyna umniejszać rangę tego, co dotychczas uznawało za własne braki, deficyty oraz słabe strony jak wspomina Molicka. Jednocześnie przypisuje większe znaczenie swoim wcześniej niedocenianym cechom.
Dorosły Czytelniku, a może dzięki tym cechom jestem tu gdzie jestem? A może nie warto tychże cech brać ze sobą w życiową wędrówkę? Co mogę i chcę zabrać, a co warto odrzucić w dalszym postepowaniu?
Bajkoterapia zyskuje na popularności dzięki swej prostocie i efektywności pracy z dziećmi, czy jednak nie stanowi także wsparcia i odziaływań terapeutycznych dla młodzieży i dorosłych?
Jeśli wzbogaca wiedzę o sobie i świecie, redukuje napięcie i pozwala „odczarować” pozytywny obraz siebie i świata może stanowi także wsparcie w psychoterapii dorosłego człowieka.
Warto na końcu tego artykułu wspomnieć o trzech rodzajach bajek terapeutycznych, mogą być psychoedukacyjne, psychoterapeutyczne oraz relaksacyjne.
I tak bajki psychoedukacyjne to takie, których celem jest dokonanie zmian w zachowaniu dziecka. Jest to tylko propozycja, nie może to być nakłanianie czy moralizatorstwo. I tutaj dobrym przykładem jest to czego chcemy dziecko nauczyć np. jak odpowiadać na agresję rówieśniczą.
Bajki psychoterapeutyczne zwykle są dłuższe od bajek psychoedukacyjnych, najczęściej są bardzo zakorzenione w sytuacji dziecka. Mogą być użyte po trudnym emocjonalnie wydarzeniu dla młodszego odbiorcy (śmierć zwierzątka, separacja rodziców, choroba), a także w przygotowaniu na niektóre wydarzenia, które mają nastąpić.
Są także bajki relaksacyjne, dzięki którym czytelnik odczuwa spokój, relaks, odpoczynek i odprężenie. Tutaj wykorzystuje się wizualizację do wyobrażenia i przyswojenia w miejscu dobrze znanym dziecku. Ważne są tutaj opisy przyrody oddziaływujące do wszystkich zmysłów.
Bajkoterapia- „polega na prezentowaniu dziecku utworów nacechowanych terapeutycznie, które pomagają zredukować jego niepokój, zwalczyć negatywne emocje, motywować do działania. Mogą to być opowiadania terapeutyczne, poświęcone konkretnym problemom, jak i specjalnie konstruowane dla danego dziecka teksty, gdy jego sytuacja jest złożona i wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego”- przekonuje Dorota Bełtkiewicz, z Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, w artykule poświęconym bajkoterapii, opublikowanym na łamach czasopisma „Dziecko krzywdzone”.
A na jaką bajkę Ty czekasz Drogi Czytelniku? Jaką najbardziej wspominasz, do której wracasz? Co ona wywołuje w Tobie dziś?
Jeśli po przeczytaniu tego artykułu wywołano w Tobie refleksję, wyobrażenie, wspomnienie, chęć powrotu do dzieciństwa czy przywołanie, przytulenie się do Twojej bajki, to już pojawił się efekt terapeutyczny.
Jeśli trudno było Ci przywołać wspomnienie Twojej ulubionej bajki, może warto zapisać, opowiedzieć nową bajkę, której jeszcze nikt nie usłyszał? Jaka to będzie historia i o czym….?
Bibliografia:
- Bettelheim „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni”.
- Bełtkiewicz „Dziecko krzywdzone”.
- Molicka „O lękach dzieci i nowej metodzie terapii”.
- Molicka „Bajki terapeutyczne”, „Bajki terapeutyczne 2”.
