Depresja dzieci i młodzieży – Znaczenie systemu rodzinnego w radzeniu sobie z chorobą dziecka – Aneta Łowińska

Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) depresja jest czwartą – co do częstości występowania – chorobą na świecie. Szacuje się, iż do 2030 roku stanie się najczęściej diagnozowaną jednostką chorobową. Czym właściwie jest depresja? Czy może dotykać dzieci oraz osób w okresie dojrzewania?

Według najnowszych klasyfikacji diagnostycznych Światowej Organizacji Zdrowia (ICD-10) oraz Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-5) zaburzenia depresyjne są ściśle związane z zaburzeniami nastroju. Oba systemy klasyfikacji opierają się o ilość i natężenie występowania objawów w danym przedziale czasowym (np. obniżony nastrój, utrata zainteresowań i zdolności odczuwania przyjemności z wykonywanych aktywności, zmiany w zakresie apetytu
i masy ciała, problemy ze snem, obniżenie poczucia własnej wartości) i m.in. na tej podstawie określany jest charakter diagnozowanego zaburzenia (np. epizod depresyjny łagodny / umiarkowany / ciężki, z objawami psychotycznymi lub bez, zaburzenia depresyjne nawracające itp.). Poza uwzględnieniem sytuacji rodzinnej i środowiskowej pacjenta, w procesie diagnozy bierze się więc pod uwagę nie tylko liczbę występujących objawów, ale też czas trwania i ciężkość zaburzenia.

Na podstawie analizy literatury oraz w oparciu o dane statystyczne wnioskuje się,
iż w procesie diagnozy zaburzeń depresyjnych u dzieci i młodzieży często mija dużo czasu od momentu pojawienia się pierwszych symptomów do zgłoszenia się na konsultację lekarską lub psychologiczną. Głównym z powodów, który podają rodzice w czasie trwania psychoterapii jest częste interpretowanie objawów jako problemy z zachowaniem, okres buntu, działanie hormonów związanych z okresem dojrzewania lub jako przejaw niegrzeczności, braku kultury, lenistwa czy wpływu rówieśników na obecne funkcjonowanie dziecka. Często dorośli nie potrafią wskazać czasu, w którym zaczęły się trudności. Zwykle podczas rozmowy z dzieckiem lub nastolatkiem okazuje się, że obniżony nastrój i inne z objawów depresji pojawiły się znacznie szybciej, niż podają rodzice. Dlatego w trakcie trwania procesu diagnostycznego istotne jest nie tylko to, jak młoda osoba czuje się w danym momencie, ale też, jak długo taki stan się utrzymuje.
Z uwagi na fakt, iż depresja może przybrać postać choroby przewlekłej, którą charakteryzuje długi czas trwania i tendencja do nawracania się objawów, diagnosta zwraca szczególną uwagę na to, czy pogorszone samopoczucie pojawiło się po raz pierwszy, czy już wcześniej występowało. Na podstawie wszystkich czynników i uzyskanych danych podejmuje się decyzję dotyczącą dalszego leczenia oraz ustalenia sposobów radzenia sobie z chorobą.

Podczas spotkań w gabinecie często można usłyszeć pytanie: „Dlaczego moje dziecko zachorowało?”. Jak się okazuje, nie ma jednego czynnika, który warunkuje powstawanie zaburzeń depresyjnych. Badania pokazują, iż dziedziczymy swojego rodzaju podatność na powstanie choroby, która może – ale nie musi – ujawnić się wraz ze współwystąpeniem niekorzystnych czynników środowiskowych w trakcie życia. Wśród dzieci i młodzieży do ważnych czynnikow ryzyka należą deficyty i trudności ściśle związane z systemem rodzinnym, np. brak poczucia bezpieczeństwa, nieumiejętność regulowania emocji, nadmierna dyscyplina w domu, brak dostatecznego wsparcia i opieki (również w sferze emocjonalnej), zaniedbanie, maltretowanie, choroby lub śmierć w rodzinie, depresja rodzica, konflikty między członkami rodziny itp. Literatura wskazuje na wyniki badań świadczące o tym, że dzieci, które doświadczyły sytuacji zaniedbania lub maltretowania w domu rodzinnym są bardziej narażone na pojawienie się zaburzeń depresyjnych, a także często przebieg choroby jest cięższy, w porównaniu do grupy rówieśniczej bez wyżej wymienionych doświadczeń (Widom, DuMont, Czaja, 2007). Nie sposób jednak wymienić wszystkich możliwych przyczyn depresji, ponieważ niejednokrotnie duży wpływ mają indywidualne predyspozycje i przeżycia danej osoby. 

Kolejnym ważnym pytaniem, które można usłyszeć z ust rodzica jest pytanie o to, jak pomóc dziecku w powrocie do zdrowia? Przede wszystkim należy pamiętać, że depresja jest chorobą i nieleczona nie minie samoistnie jak siniak na ramieniu po lekkim uderzeniu się. Zaburzenia depresyjne znacznie zniekształcają procesy poznawcze (myślenie, pamięć, uwagę, zdolność uczenia się) oraz mają wpływ na sposób przeżywania emocji, zachowanie i reakcje na sytuacje społeczne. Nieleczona depresja wieku dziecięcego i okresu adolescencji lub sytuacja zaniechania leczenia może wiązać się z:

  • większym ryzykiem wystąpienia uzależnień – substancjalnych i behawioralnych;
  • trudnościami w budowaniu i podtrzymywaniu relacji oraz bliższych związków z innymi ludźmi;
  • osiąganiem wyników szkolnych znacznie poniżej swoich możliwości;
  • utrzymującym lub nasilającym się obniżeniem nastroju, próbą samobójczą;
  • ryzykiem utrzymywania się zaburzeń depresyjnych w dorosłym życiu (za: Brent, Poling, Goldstein, 2011).

Ważne jest zatem zrozumienie i zaakceptowanie tego, że nasze dziecko zmaga się z poważną chorobą, a proces leczenia i radzenia sobie nierzadko wymaga dużo czasu i zaangażowania ze strony chorego oraz bliskich osób.

Powszechne i najczęściej wymieniane w literaturze sposoby leczenia zaburzeń depresyjnych u dzieci i młodzieży to: psychoterapia (poprzedzona konsultacją psychologiczną), leczenie farmakologiczne wdrożone i monitorowane przez lekarza psychiatrę, a także tzw. terapia łączona, czyli stosowanie farmakoterapii z jednoczesnym podjęciem psychoterapii. W sytuacjach szczególnych, jak np. nagłe i znaczne pogorszenie nastroju, nasilenie się objawów, występujące zagrożenie zdrowia i życia dziecka, brak efektów dotychczasowego leczenia itp., lekarz może podjąć decyzję o hospitalizacji i za zgodą rodziców skierować dziecko na szpitalny oddział psychiatryczny, gdzie młodzi pacjenci otoczeni są fachową opieką i wsparciem przez cały czas pobytu. Istnieje wiele rodzajów substancji i leków, a także form psychoterapii, które ze skutecznością stosuje się w leczeniu depresji w oparciu o ustalenia specjalisty z rodzicami, dzieckiem oraz biorąc pod uwagę indywidualne czynniki. Psychoterapia może opierać się o pracę specjalisty w różnych nurtach terapeutycznych i może przybierać formę spotkań indywidualnych lub terapii rodzinnej, będącej jedyną formą lub uzupełnieniem pracy indywidualnej. Niezależnie od charakteru spotkań z psychoterapeutą niezmiennie istotna jest rola rodziców / opiekunów
w procesie leczenia dziecka. Dzięki wspólnym spotkaniom oraz konsultacjom z doświadczonym psychoterapeutą łatwiej jest zrozumieć świat i sposób funkcjonowania osoby borykającej się
z depresją, nauczyć się ponownie zbudować relację z dzieckiem, rozwiązać powstałe konflikty
w relacji oraz nabyć umiejętność prawidłowego wyznacznia granic przy jednoczesnym okazywaniu wsparcia.

Obecnie dużo mówi się na temat zaburzeń depresyjnych. W sieci dostępnych jest wiele materiałów, ulotek, artykułów. Wszystkie zamieszczone informacje mają zwykle na celu przybliżyć temat depresji, zobrazować sposób funkcjonowania osób borykających się z nią, wskazać możliwe przyczyny oraz skutki wynikające z braku podjęcia lub kontynuacji leczenia. Warto podkreślić, że w przypadku zaburzeń depresyjnych – jak podczas zmagania się z każdą chorobą – istotna jest pomoc specjalistów (np. lekarza POZ, lekarza psychiatry, psychoterapeuty, psychologa szkolnego itp.), do których należy zgłosić się w momencie, w którym zauważamy, że z nami lub z naszymi dziećmi dzieje się coś, co wzbudza w nas niepokój i odbiega od dotychczasowego sposobu funkcjonowania.

 

Literatura:

  1. Ambroziak, K., Kołakowski, A., Siwek, K. (2021). Depresja nastolatków. Jak ją rozpoznać, zrozumieć i pokonać. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
  2. Brent, D. A., Poling, K. D., Goldstein, T. R. (2011). Treating depressed and suicidal adolescents: A clinician’s guide. Guilford Press. 
  3. Gałecki, P., Święcicki, Ł., (red.), (2015). Kryteria diagnostyczne z DSM-5. Wrocław, wyd. Edra Urban&Partner
  4. Pużyński, S., Wciórka, J., (red.), (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Kraków, wyd. „Vesalius” 
  5. Radziwiłłowicz, W. (2011). Depresja u dzieci i młodzieży. Analiza systemu rodzinnego – ujęcie kliniczne. Kraków: Oficyna wydawnicza „IMPULS”
  6. Widom, C. S., DuMont, K. A., Czaja, S. J. (2007) A prospective investigation of major depressive disorder and comorbidity in abused and neglected children grown up. Archives of General Psychiatry, t. 64, nr 1, s. 49-56.