„Logos” to greckie słowo oznaczające „sens” i od niego właśnie wywodzi się logoterapia, czyli podejście terapeutyczne stworzone przez Viktora Fankla, psychiatrę i psychoterapeutę, który przez kilka lat był więziony w obozach koncentracyjnych, m.in. Auschwitz i Dachau, tam też stracił większość swojej najbliższej rodziny. Przeżywając niewyobrażalne dla nas doświadczenia okrył, że niezależnie od warunków zewnętrznych człowiek jest zawsze wewnętrznie wolny i może decydować o jakości swoich myśli, przekonań, zasad i postaw wobec świata. Nawet tak tragiczne aspekty życia, jak ogromny ból i cierpienie mogą zmienić się w triumf ludzkiego ducha, jeśli tylko umiemy przyjąć właściwą postawę wobec naszej sytuacji. Według Frankla „zawsze możemy dokonać wyboru, bo dysponujemy samoświadomością, sumieniem i wolną wolą. Mając te atuty, nie jesteśmy zależni od tego, co na zewnątrz. Możemy kształtować siebie samych i przyjąć odpowiedzialność za swój los”.

Logoterapia kierowana jest w głównej mierze do wszystkich osób, które nie czują sensu swojego życia, swojej egzystencji. Nie mają w życiu kogoś lub czegoś wystarczająco ważnego, nadającego znaczenie, motywującego i ukierunkowującego. Celem tego podejścia jest ulga w cierpieniu, koncentracja na pomocy w przywróceniu sensu istnienia. Frankl nazywa to zjawisko nerwicą noogenną, której źródłem jest tzw. egzystencjalna pustka, czyli utrata sensu życia. Wystąpienie nerwicy jest przejawem rozpaczy i utraty nadziei wynikającej z braku intencjonalności własnych działań. Według Autora pierwotną siłą człowieka jest dążenie do spełnienia w świecie, rozumiane jako transcendencja samego siebie. Znajduje ona wyraz w próbie konsekwentnego stawiania czoła coraz to nowym zadaniom i trudnościom wynikającym zarówno z własnej aktywności, jak i dyktowanych przez los (np. choroba, śmierć bliskiej osoby). Dokonuje się ona również przez miłość do siebie i drugiego człowieka. W nerwicy transcendencja samego siebie nie jest możliwa. Interpretacja zdarzeń życiowych jako bezsensownych i przypadkowych oraz trudności w przypisaniu im znaczenia wyzwalają w osobie lęk, niepokój, cierpienia fizyczne i psychiczne.

Według logoterapii wiele osób, w chwili znalezienia się w trudnej dla siebie sytuacji, przyjmuje najczęściej jedną z dwóch postaw. Pierwszą z nich jest postawa cierpienia i ciągłego narzekania, polegająca na tak silnym zidentyfikowaniu się z odczuwanymi emocjami, że człowiek całkowicie zapomina o swojej wewnętrznej wolności. Druga z nich polega na wyparciu trudnych emocji i udawaniu, że ich nie ma. Znane nam są myśli i słowa związane z potrzebą bycia silnym, wewnętrznym zakazem użalania się nad sobą, czy siłowego kreowania pozytywnych myśli. Logoterapia proponuje zdrową integrację tych dwóch postaw, która polega na poszukiwaniu głębokiego sensu we wszystkich sytuacjach i wszystkich doświadczanych emocjach.

Silnie związany ze zdrowiem psychicznym jest pewien stopień napięcia – rozdźwięk między tym, co już osiągnęliśmy i tym, co jeszcze musimy osiągnąć lub też kim jesteśmy, a kim powinniśmy być. Takie napięcie jest nieodłączną cechą naszej natury. Kluczem jest jest poszukiwanie sensu bycia, a nie rozwiązanie, czy powierzchowna zmiana. Logoterapia dąży do uświadomienia pacjentowi wymiaru jego odpowiedzialności pozostawiając jednocześnie pełną swobodę decyzji w kwestii tego, za co i wobec kogo lub czego czuje się odpowiedzialny.

Sens życia stale ulega u każdego z nas przemianom i nigdy nie przestaje istnieć. Można go okryć na trzy sposoby:

• poprzez twórczą pracę lub działanie,
• poprzez doświadczenie czegoś,
• kontakt z innym człowiekiem oraz poprzez to, jak znosimy nieuniknione cierpieniem.

Innym ze sposobów odnajdywania sensu w życiu jest doświadczenie czegoś – na przykład dobroci, prawdy, piękna – poprzez bezpośredni kontakt z otaczającą nas przyrodą, kulturą i co najważniejsze bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem, który zawsze jest wyjątkowy i niepowtarzalny.

Logoterapia Viktora Frankla kieruje się trzema podstawowymi zasadami, zwanymi też jej filarami. Są to wolność woli, pragnienie sensu oraz sens życia.

• Wolność woli rozwija się dzięki dystansowaniu się do otaczającej nas rzeczywistości. Dzięki temu mamy możliwość klarownego widzenia, akceptowania i regulowania swoich wartości oraz postaw. Związana jest z tym silnie odpowiedzialność każdego z nas. To właśnie wola napędza nas do działania i ponoszenia za nie konsekwencji.
• Pragnienie sensu nie szuka siły ani przyjemności, nie szuka też szczęścia. Jego celem nadrzędnym jest znalezienie argumentu, kierunku własnej drogi życia.
• Sens życia – życie ma sens, który jest unikalny dla każdego z nas. Dzięki naszym wyborom i drodze, którą podążamy próbujemy odkryć własną wersję tego sensu, który może się wyłonić, choć potrafi być długi czas niedostępny naszej świadomości. Istotą może być fascynacja i zaciekawienie poszukiwaniem i okrywaniem sensu życia, sensu siebie. To jak żyjemy znaczeniowo nadaje sens bez zbędnej definicji.

Terapia w tym ujęciu prowadzona jest w formie pracy indywidualnej i polega na prowadzonej wspólnie z pacjentem analizie jego egzystencji w sposób niedyrektywny, pełen empatii i akceptacji. Terapeuta nie interpretuje, nie poucza, nie daje rad, nie szuka rozwiązań i złotych środków, lecz stara się zadawanymi pytaniami skłonić pacjenta do refleksji na temat przyjmowanej przez niego postawy wobec siebie oraz zdarzeń losowych, w których musi uczestniczyć.

Poruszane podczas rozmowy problemy dotyczą systemu wartości pacjenta, odpowiedzialności za podejmowane decyzje, wolności w dokonywanych wyborach. Wskazuje się również na możliwość posiadania wpływu na pewne zdarzenia losowe np. uznanie cierpienia zamiast walki.. Stwarza się warunki do dostrzeżenia znaczenia i wartości w każdej egzystencji, co staje się równoznaczne z odnalezieniem sensu życia.

Proces zmian w logoterapii zachodzi więc w toku pogłębiania samoświadomości pacjenta, tj. poznawania samego siebie, swojego systemu wartości, celów życiowych, przyjmowanych postaw względem innych osób, zdarzeń, doświadczeń, co prowadzi do samookreślenia i stania się sobą – człowiekiem wolnym, odpowiedzialnym i zdolnym do głębokiej miłości.

Literatura:

1. Viktor Frankl – „Człowiek w poszukiwaniu sensu”
2. Lidia Grzesiuk (red) – „Psychoterapia”
3. Viktor Frankl – „Lekarz i dusza”