„Rozstanie i rozwód w rodzinie. Emocje dziecka.” – Katarzyna Grzegorzewska

Rozstanie rodziców uznawane jest za jedno z najtrudniejszych doświadczeń w życiu dziecka. Kiedy rodzice podejmują decyzję o tym, że ich związek zakończył się, to często zadają sobie pytanie, w jaki sposób ochronić dziecko przed negatywnymi konsekwencjami tej trudnej decyzji. Szukają informacji o tym, w jaki sposób przygotować dziecko do rozstania, jak rozmawiać o rozstaniu z dzieckiem a także jak przeprowadzić je przez cały ten proces. Bardzo często rodzicami kieruje troska i staranie o to, aby rozwód przeprowadzić w taki sposób, aby dziecko nie doświadczyło trudnych emocji. Warto jednak pamiętać o tym, że nawet przy bardzo dobrym i rzetelnym przygotowaniu się do rozstania, otwartych rozmowach na ten temat a także adekwatnym wsparciu dziecka w przejściu przez ten wymagający moment życia – pewne emocje i odczucia są nie do uniknięcia.

Każde dziecko na informację o tym, że rodzice rozstają się, zareaguje inaczej. Wpływ na to w jaki sposób dziecko przyjmie tą informację oraz w jaki sposób będzie radzić sobie z nią na kolejnych etapach życia, mają różne czynniki: wiek dziecka w którym nastąpił rozwód, jego temperament, wykształcone dotychczas sposoby radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, a także charakter relacji z każdym z rodziców oraz charakter relacji panujących w rodzinie.

Jedną z głównych reakcji emocjonalnych u dziecka w obliczu rozstania rodziców może być lęk i niepokój. Emocje te mogą pojawić się u dzieci w każdym wieku a objawiać będą się najczęściej zwiększoną pobudliwością, kłopotami ze snem, różnego rodzaju dolegliwościami somatycznymi, trudnościami w koncentracji uwagi. Rozstanie rodziców jest zazwyczaj dla dzieci sytuacją bardzo niespodziewaną i zaskakującą. Zazwyczaj wiąże się z dużą ilością zmian np. rytmu dnia, rytmu spotkań, miejsca zamieszkania, sposobu podziału opieki, zasad regulujących dotychczasowe życie. Wszystko to może powodować w dzieciach poczucie niejasności, chaosu i niepewności co dalej. To co może pomagać dzieciom w radzeniu sobie z odczuciami lęku i niepokoju, to zadbanie o przewidywalności zdarzeń, uporządkowanie rytmu dnia czy przywrócenie stałych zasad.

Kolejną emocją będzie smutek, żal i tęsknota – szczególnie ukierunkowana do rodzica, który odchodzi. Dzieci tęsknią za wspólnie spędzonym czasem, wspólnymi posiłkami, dostępem do jednego i drugiego rodzica. Nawet jeśli były świadkami kłótni lub doświadczały napiętej i trudnej atmosfery przed rozstaniem rodziców, doświadczenie to bardzo często zaczyna zacierać się a w jego miejsce pojawia się tęsknota, poczucie opuszczenia, samotności lub pustki. Często w tym momencie, niejako dla przeciwwagi, u dzieci pojawia się też nadzieja na to, że rodzice jednak będą kiedyś razem. To szczególnie trudny moment w procesie radzenia sobie dzieci z rozstaniem rodziców, zarówno dla dzieci jak i dla ich rodziców. Często dzieci, które wydawały się, zaadaptować do zmiany w rodzinie i przyjęły ją w niejako „naturalny” sposób, dopiero po czasie lub w obliczu jakiegoś konkretnego zdarzenia, np. ostatniej sprawy rozwodowej, pierwszych oddzielnie spędzonych wakacji, pojawienia się nowego partnera/partnerki, konfrontują się z trudnym doświadczeniem nieodwracalnej straty. Na tym etapie dzieci bardzo potrzebują zapewnień miłości oraz kontaktu z każdym z rodziców. Pomocna jest też dobra współpraca rodzicielska oraz wygaszenie konfliktów na rzecz wspólnego dbania o dobro dziecka.

U większości dzieci pojawi się również złość. Kiedy u dziecka pojawia się naturalna nadzieja na to, że rodzice jednak będą kiedyś razem a następnie to się nie wydarza – naturalną reakcją będzie złość. Dzieci mogą przeżywać złość z samego faktu, że rodzice postawili rozstać się, w ich oczach nie zawalczyli wystarczająco wytrwale o relację, opuścili rodzinę, opuścili dziecko, wystąpili przeciwko wyznawanym zasadom. Na tym etapie może również pojawić się zazdrość o nowego partnera/partnerkę/dziecko a także zazdrość wobec koleżanek czy kolegów których rodzice są razem. Dziecięca złość może być kierowana do jednego rodzica, do obojga lub naprzemian do każdego z nich. Niekiedy bywa przeniesiona na grunt szkolny – wobec rówieśników lub nauczycieli i wówczas najczęściej jest wyrazem dużego nagromadzenia zarówno złości, rozczarowania i często bezradności. Jeśli emocji jest dużo i/lub pozostają one one, to mogę manifestować się również pod postacią ogólnego pobudzenia, pobudliwości, ruchliwości czy też trudności z koncentracją uwagi (co skutkuje często obniżeniem wyników szkolnych) a także różnych symptomów somatycznych. Na tym etapie pomocne będą dla dzieci wszystkie wcześniejsze strategie – przewidywalność rytmu, bezpieczna przestrzeń do wyrażania emocji, dobre relacje z rówieśnikami oraz z rodzicami, a także dobra współpraca rodzicielska, szczególnie w zakresie stałości i powtarzalność zasad i reguł.

W obszarze emocji i strategii radzenia sobie z rozstaniem może pojawić się również etap dystansowania się, unikania czy nieufności wobec jednego lub obojga rodziców. U młodszych dzieci może to przyjmować obraz „karania rodzica” za stratę jakiej doświadcza dziecko, w przypadku starszych dzieci lub młodzieży raczej urazy bądź manifestowanej obojętności. Ważne jest aby rodzice starali się dostrzegać emocje, jakie są pod tym zachowaniem. Zdarza się że zachowanie funkcję ochronną dla dziecka i zabezpiecza je przed przeżywaniem nadmiarowego lęku, złości, smutku czy bezradności. Dlatego też tak ważne jest aby rodzice nie ustępowali w dbaniu o budowanie kontaktu i relacji z dzieckiem, a jeśli to konieczne szukali specjalistycznego wsparcia zarówno dla siebie jak i dla swojego dziecka.

Jak wspomniałam w jaki sposób poradzi sobie dziecko z rozstaniem rodziców – z tą zmianą, procesem i jego konsekwencjami. Każde dziecko będzie przeżywać emocje w właściwy dla siebie indywidualny sposób. To co jednak jest wiadome, to jednym z ważnych czynników chroniących dziecko, jest dobra relacja z obojgiem rodziców, oparta między innymi na zrozumieniu  emocjonalnego świata dziecka i adekwatnym wspieraniu go. Mam nadzieję że powyższy opis będzie pomocny w tym rodzicielskim zadaniu.