„Wykorzystanie kart metaforycznych w pracy profilaktycznej” – Jana Chojecka

Wprowadzenie

Rozwijający się w ostatnich dziesięcioleciach nurt evidence-based practice w różnych obszarach poznania naukowego i praktyki objął swym zasięgiem także działalność profilaktyczną. Celem poszukiwania skutecznych metod pracy profilaktycznej jest znalezienie takich sposobów pracy, by móc ochronić poszczególne jednostki oraz całe społeczeństwo przed negatywnymi konsekwencjami zachowań problemowych.

Współczesne podejście do oddziaływań profilaktycznych kładzie większy nacisk na promowanie zdrowego stylu życia, wzmacnianie czynników chroniących i osłabianie czynników ryzyka, niż na popularną do niedawna walkę z patologią (Szymańska, Zamecka, 2002). Pojęcie zdrowego stylu życia nie odnosi się jedynie do obszaru fizjologicznego funkcjonowania człowieka (piramida zdrowego odżywiania, regularna aktywność ruchowa), ale także do społeczno-psychicznego dobrostanu jednostki. Innymi słowy zdrowo żyje ten, kto dba o prawidłowe relacje z innymi ludźmi, kto potrafi nawiązywać je i podtrzymywać, kto posiada wgląd w swoje stany emocjonalne i potrzeby, potrafi je w adekwatny i nie krzywdzący innych sposób komunikować i korzystać z akceptowanych społecznie dóbr instrumentalnych do ich zaspokajania, kto posiada adekwatną samoocenę kształtowaną w oparciu o posiadane kompetencje i kto kształtuje obraz własnej osoby w oparciu o analizę własnych doświadczeń, wyborów, systemu norm i wartości, kto dba o zachowanie równowagi psychicznej odnajdując radość i poczucie spełnienia w pełnionych przez siebie rolach społecznych, kto funkcjonuje zgodnie z zadaniami rozwojowymi przypisanymi do danego etapu życia i kto w sytuacjach trudnych, kryzysowych potrafi prosić o wsparcie i pomoc inne osoby (Masten, 2015).

W rozwijaniu tych wszystkich kompetencji, które składają się na fenomen odporności (red.Junik, 2011) pomocne mogą okazać się działania profilaktyczne prowadzone w przestrzeni placówek edukacyjnych, wychowawczych i opiekuńczych. Te działania obejmować powinny w pierwszej kolejności rozwój umiejętności niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania społecznego i psychicznego, co ma chronić jednostki przed inicjowaniem zachowań ryzykownych.

Wśród propozycji, które wpisują się w promowanie zdrowego stylu życia znajdziemy między innymi karty metaforyczne, które mogą służyć do pracy indywidualnej i grupowej, stanowiąc niezastąpione źródło inspiracji dla osób prowadzących oddziaływania profilaktyczne.

Korzystając z metafor i analogii pomagamy zbudować most między treściami już znanymi, a nowymi, dzięki temu nasi klienci i podopieczni zaproszeni są do bycia aktywnymi podmiotami współtworzącymi znaczena. „Metafory przynoszą nowe informacje, które są istotne dla zrozumienia problemu, ułatwiają głębszy wgląd w istotę obiektu, przynoszą efekt nowości i zaskoczenia” (Kunat). Metafory są narzędziem, z którego korzystamy w biblioterapii, bajkoterapii oraz wielu innych formach arteterapeutycznych (muzyka, taniec, sztuki plastyczne itd.), pojawiają się także w kartach dialogowych, o których teraz słów kilka.

Karty metaforyczne

Karty metaforyczne pierwszy raz zostały wydane w 1982 roku (talia OH) i zapoczątkowały rozwój tej formy pracy z różnymi grupami odbiorców. Obecnie do dyspozycji użytkowników jest 18 różnych talii wydanych w 21 językach. Na rynku wydawniczym poza oryginalnymi kartami Moritza Egetmeyera, które w Polsce dystrybuowane są przez Stowarzyszenie Klanza znaleźć możemy wiele talii, które stworzone zostały do pracy w obszarach coachingowych, pomocowych, edukacyjnych, biznesowych czy po prostu rozrywkowych. Dzięki temu każdy, kto chce wprowadzić element nowości, zaskoczenia, kreatywności do swojej codziennej praktyki może znaleźć coś dla siebie.

Karty metaforyczne mimo, iż wyglądają jak prosta gra dla dzieci, mogą być wykorzystywane do pracy również z nastolatkami i dorosłymi. Brak jednoznacznych instrukcji dołączonych do talii sprawia, iż każdy użytkownik może stworzyć swoje własne reguły, zastosować je w różnych obszarach pracy i w różnych celach. Ogromnym plusem kart jest ich wymiar zabawowy, który sprawia, iż uczenie się nowych umiejętności przebiega w przyjaznej, niezagrażającej formie. Jak wskazuje W.W.Szczęsny metafora jest „poznawczo bezpieczniejsza. Nie ma pretensji do jednoznacznego zdefiniowania sytuacji. Zaciekawia, bo jest niedopowiedzeniem i otwiera się na dalsze skojarzenia” (Szczęsny, 2004). Już J.Piaget podkreślał, iż zabawa jest jednym z głównych mechanizmów ludzkiego uczenia się (Piaget, 1996). E.Soroko podkreśla, iż metafora jest skutecznym narzędziem terapeutycznym, dzięki takim jej cechom immanentnym, jak „potencjał motywacyjny, element zabawy, stymulowanie wglądu, umożliwiane dostępu do wiedzy niesionej przez kulturę i własne ciało” (Soroko, 2006, s.56).

Karty metaforyczne sprawdzają się w pracy indywidualnej i grupowej.

W pracy profilaktycznej mogą służyć do uczenia się rozpoznawania i nazywania własnych stanów emocjonalnych, do poszukiwania bardziej adekwatnych sposobów ich wyrażania, dają możliwość wglądu w zasoby wychowanka – zarówno te wewnętrzne, jak i zewnętrzne, inspirują do poszukiwania własnych zainteresowań i rozwijania tych pasji. Mogą także służyć do rozwijania kompetencji poznawczych czy językowych wychowanka, ułatwiać proces uczenia się podstawowych umiejętności szkolnych. Umiejętne stosowanie kart metaforycznych w pracy indywidualnej z podopiecznym daje możliwość lepszego poznania jego sytuacji rodzinnej, szkolnej, rówieśniczej, wglądu w jego system norm i wartości, dotychczasowe sposoby radzenia sobie w rozmaitych sytuacjach. Dzięki metaforze mamy szansę stworzyć lepszą relację z wychowankiem, wzbudzić jego wewnętrzną motywację do pracy, zbudować zaufanie, bo przecież najlepsze nawet narzędzia nie będą użyteczne w pracy wychowawczej, jeśli nie uda nam się ustanowić „leczącej” relacji z podopiecznym. Dzięki kartom dotrzeć możemy do celów ważnych dla podopiecznego i przyjrzeć się przeszkodom, które napotyka on w ich osiąganiu. Dzięki temu łatwiej będzie zaplanować działania kompensacyjne, wyrównawcze czy resocjalizacyjne.

W pracy profilaktycznej z grupą karty metaforyczne mogą pełnić rozmaite funkcje, w tym na pewno edukacyjne, terapeutyczne, rozwojowe, jak i profilaktyczne. Są narzędziem, dzięki któremu możemy ustanowić reguły panujące na zajęciach, służą lepszemu poznaniu się członków grupy, pozwalają wydobywać wewnętrzne zasoby wychowanków, tworzyć podgrupy do realizacji różnych zadań czy projektów. Dzięki kartom możemy uczyć wychowanków wyrażania własnych potrzeb, emocji, opinii, wykorzystywać je możemy jako narzędzie do rozwiązywania konfliktów grupowych, do budowania atmosfery zaufania i współpracy podczas zajęć, do ustalania celów ogólnych, ale i dzielenia ich na cele szczegółowe, do ewaluacji oddziaływań edukacyjnych i wychowawczych, do budowania prawidłowego obrazu siebie, do budowania sieci wsparcia, wprowadzania nowych zagadnień. Możliwości jest wiele, a „jedyne ograniczenia w pracy z człowiekiem to te, które sami tworzymy w naszych umysłach” (Adamski, Szutarska).

Bibliografia

Masten A.S. (2015) Ordinary magic: Resilience in Development,  New York

Piaget J. (1966), Narodziny inteligencji dziecka, Warszawa

Resilience: teoria, badania, praktyka, red.W.Junik, Warszawa 2011

Soroko E. (2006), Dlaczego metafora działa? Pytanie o skuteczność terapeutyczną w świetle wiedzy o metaforze. „Gestalt” 2(64), s.41-60

Szczęsny W.W. (2004), Metafora, pojęcie encyklopedyczne, [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red.T.Pilch, Warszawa, T.III

Szymańska J., Zamecka J. (2002) Przegląd koncepcji i poglądów na temat profilaktyki, [w:] Profilaktyka w środowisku lokalnym, red.G.Świątkiewicz, Warszawa, s.19-32.

Źródła internetowe

Adamski M., Szutarska M., Karty metaforyczne w pomaganiu, https://docplayer.pl/14517309-Karty-metaforyczne-w-pomaganiu.html

Kunat B., Rozwijanie twórczego potencjału ucznia z perspektywy pedagogiki twórczości, https://www.ore.edu.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=5220

Karty Metaforyczne https://kartymetaforyczne.pl/

Oh Cards https://oh-cards.com/index.php?article_id=58&clang=2