„ADHD i Spektrum Autyzmu (ASD): Zrozumieć i Wspierać” – Łukasz Szepielak

ADHD i Spektrum Autyzmu (ASD): Najczęstsze mity i fakty 

Świadomość społeczna na temat neuroróżnorodności, w tym ADHD i spektrum autyzmu (ASD), systematycznie wzrasta. To pozytywny trend, ponieważ pozwala na lepsze zrozumienie tych ważnych zagadnień zdrowia psychicznego. Niestety, równolegle z rzetelną wiedzą, rozpowszechniane są również mity i nieporozumienia, które mogą być szkodliwe. Oto kilka z najpopularniejszych: 

Mit 1: ADHD dotyczy głównie nadpobudliwych chłopców. 

Jednym z powszechnych stereotypów jest obraz energicznego chłopca, który nie jest w stanie usiedzieć w miejscu. Chociaż taki obraz ma swoje korzenie w dawniejszych obserwacjach, rzeczywistość jest znacznie bardziej złożona: 

● ADHD występuje u obu płci: U chłopców częściej diagnozuje się typ z przewagą nadpobudliwości i impulsywności. Jednak u dziewcząt i kobiet może dominować typ z przewagą deficytów uwagi. Jego objawy są często mniej widoczne (np. trudności z koncentracją, „bujanie w obłokach”, zapominanie, gubienie rzeczy), co nierzadko prowadzi do braku diagnozy lub postawienia jej dopiero w dorosłości. 

● ADHD to nie tylko nadruchliwość: Wiele osób z ADHD, zwłaszcza dorośli oraz osoby z typem z przewagą deficytu uwagi, mogą nie wykazywać widocznej nadaktywności fizycznej. Zamiast tego mogą doświadczać wewnętrznego niepokoju, znaczących trudności z koncentracją i organizacją, a także przejawiać impulsywność w podejmowaniu decyzji. 

Mit 2: Kiedyś te problemy nie istniały – to nowa „moda”. 

Często można spotkać się ze stwierdzeniem, że ADHD czy ASD to „wymysły współczesności”. To błędne przekonanie. Neuroróżnorodność istniała zawsze, zmieniło się natomiast nasze jej rozumienie i terminologia. 

● W przeszłości osoby z cechami odpowiadającymi dzisiejszym kryteriom ADHD lub ASD były często określane jako „niezdyscyplinowane”, „trudne”, „ekscentryczne”, „nieśmiałe” lub o mniejszych zdolnościach. Ich trudności przypisywano wadom charakteru, a nie odmienności w funkcjonowaniu układu nerwowego. 

● Postęp wiedzy medycznej i psychologicznej umożliwił dokładniejsze opisanie i sklasyfikowanie tych wzorców. Fakt, że obecnie potrafimy diagnozować ADHD i ASD, świadczy o wzroście naszej wiedzy i precyzji narzędzi diagnostycznych, a nie o nagłym pojawieniu się tych zaburzeń. 

Mit 3: Z ADHD się wyrasta. 

Popularny pogląd głosi, że ADHD jest problemem wyłącznie wieku dziecięcego. To przekonanie nie w pełni oddaje rzeczywistość. Chociaż objawy nadruchliwości mogą z wiekiem ulec złagodzeniu, trudności związane z uwagą, funkcjami wykonawczymi (planowanie, organizacja) i impulsywnością zazwyczaj utrzymują się przez całe życie.

● ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, co oznacza, że jego podłoże tkwi w odmiennej strukturze i funkcjonowaniu mózgu, i towarzyszy osobie od wczesnych lat życia. 

● Dorośli z ADHD często uczą się strategii kompensacyjnych i sposobów radzenia sobie (tzw. „maskowanie” objawów). Może to stwarzać pozory „wyrośnięcia” z zaburzenia, jednak często wiąże się to z ogromnym wysiłkiem psychicznym i może prowadzić do przewlekłego zmęczenia, lęku czy depresji. 

● Problemy z organizacją czasu i zadań, skłonność do prokrastynacji, trudności w relacjach interpersonalnych czy podejmowanie impulsywnych decyzji to częste wyzwania dla dorosłych z ADHD, zwłaszcza jeśli nie otrzymali diagnozy i wsparcia. 

Mit 4: Szczepionki powodują autyzm. 

To jeden z najbardziej szkodliwych i rozpowszechnionych mitów dotyczących spektrum autyzmu. 

● Źródłem tego mitu jest nierzetelna publikacja z 1998 roku autorstwa Andrew Wakefielda, oparta na badaniu z poważnymi błędami metodologicznymi i, jak później udowodniono, sfałszowanymi danymi. 

● Artykuł ten został oficjalnie wycofany, a autor pozbawiony prawa wykonywania zawodu lekarza. 

● Od tamtego czasu przeprowadzono liczne, szeroko zakrojone i rzetelne badania naukowe na całym świecie. Żadne z nich nie wykazało jakiegokolwiek związku przyczynowo-skutkowego między szczepieniami (w tym szczepionką MMR) a występowaniem autyzmu. 

● Współczesna nauka wskazuje, że ASD jest zaburzeniem neurorozwojowym o złożonej etiologii, obejmującej czynniki genetyczne i środowiskowe oddziałujące na bardzo wczesnych etapach rozwoju, często jeszcze przed narodzinami. 

Mit 5: Diagnoza ADHD/ASD jest szybka i prosta – wystarczy test online. 

W dobie łatwego dostępu do informacji wiele osób próbuje samodzielnie ocenić swoje trudności za pomocą internetowych kwestionariuszy. Chociaż mogą one skłonić do refleksji, w żadnym wypadku nie zastępują profesjonalnej diagnozy. 

● Rzetelna diagnoza ADHD czy ASD jest złożonym, wieloetapowym procesem, wymagającym wiedzy i doświadczenia klinicysty (psychiatry lub psychologa specjalizującego się w zaburzeniach neurorozwojowych). 

● Proces diagnostyczny obejmuje szczegółowy wywiad kliniczny (dotyczący całego życia, w tym dzieciństwa), analizę standaryzowanych kwestionariuszy (wypełnianych przez pacjenta, a czasem także przez osoby z jego otoczenia), obserwację kliniczną oraz diagnostykę różnicową (wykluczenie innych możliwych przyczyn objawów, np. innych zaburzeń psychicznych czy problemów somatycznych). 

● Opieranie się wyłącznie na testach internetowych może prowadzić do błędnych wniosków i nieadekwatnego zrozumienia własnego funkcjonowania.

Mit 6: Osoby z ADHD/ASD są leniwe lub po prostu się nie starają. 

Szczególnie bolesny i niesprawiedliwy jest mit zakładający, że trudności doświadczane przez osoby neuroróżnorodne wynikają z braku motywacji lub wysiłku, a nie z odmiennego funkcjonowania ich mózgów. 

● Trudności z organizacją, planowaniem, rozpoczynaniem i kończeniem zadań (funkcje wykonawcze), prokrastynacja, problemy w interakcjach społecznych czy nadwrażliwość na bodźce nie są kwestią wyboru. Są one bezpośrednio związane ze specyfiką funkcjonowania układu nerwowego w ADHD i ASD. 

● Osoby te często wkładają znacznie więcej wysiłku niż osoby neurotypowe, aby sprostać codziennym wymaganiom i oczekiwaniom społecznym, często ukrywając swoje trudności („maskowanie”). Ten wysiłek jest zazwyczaj niewidoczny dla otoczenia, ale może prowadzić do przewlekłego stresu, wypalenia i obniżenia samooceny. 

● Oczekiwanie od osoby z ADHD, by „po prostu się skupiła”, jest porównywalne do oczekiwania od osoby z krótkowzrocznością, by „po prostu lepiej widziała”. Problem leży w mechanizmach neurologicznych, a nie w sile woli. Podobnie, trudności społeczne w ASD wynikają z odmiennego przetwarzania informacji społecznych, a nie z braku zainteresowania relacjami. 

Mit 7: Osoby w spektrum autyzmu nie odczuwają emocji lub brakuje im empatii. 

To kolejne powszechne, lecz nieprawdziwe przekonanie. Osoby w spektrum autyzmu doświadczają pełnego zakresu emocji. 

● Często przeżywają emocje bardzo intensywnie, chociaż mogą mieć trudności z ich identyfikacją, regulacją lub wyrażaniem w sposób typowy dla większości społeczeństwa. 

● Kwestia empatii jest bardziej złożona. Choć mogą występować trudności z tzw. empatią poznawczą (rozumieniem perspektywy i intencji innych osób na podstawie subtelnych sygnałów społecznych), wiele osób w spektrum wykazuje silną empatię afektywną (zdolność do współodczuwania emocji innych). Mogą głęboko przejmować się cierpieniem innych, nawet jeśli ich sposób okazywania współczucia różni się od oczekiwanego. 

● Odmienny sposób doświadczania, rozumienia i komunikowania emocji oraz empatii nie jest równoznaczny z ich brakiem. 

Podsumowanie: 

Mity dotyczące ADHD i ASD są powszechne i mogą utrudniać zrozumienie oraz akceptację osób neuroróżnorodnych. Ważne jest uświadomienie sobie, że są to realne, neurologicznie uwarunkowane odmienności w funkcjonowaniu, a nie „nowe choroby”, lenistwo czy brak starań.

Źródła: 

● Gondek, T. M., Stramecki, F., Cieśla, M., Ziegart-Sadowska, K., Foryciarz, K., Główczyński, P., Krupa, A. J., Krysta, K., Malec, A. K., Rewekant, A., Szczegielniak, A., Szczubiał-Kamińska, A., Taracha, A., Tokarek, A., Wojtkiewicz, A., & Todzia-Kornaś, A. (2024). Diagnostyka i postępowanie terapeutyczne u dorosłych z ADHD. Rekomendacje Sekcji Kształcenia Specjalizacyjnego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i koalicji organizacji na rzecz osób z ADHD – 2024 r. Psychiatria Spersonalizowana, 3(3-4), 45-73. 

● Murawiec, S., Szulc, A., Gondek, T. M., Szczegielniak, A., & Matuszczyk, M. (2025). Sprawozdanie z dyskusji: „ADHD i ASD debata, jak się odnaleźć pomiędzy wytycznymi a presją nowych czasów”. XVIII Międzynarodowy Kongres Psychiatria Medforum 2024. Psychiatria Spersonalizowana, 4, e15-e24 

● Medfake.pl: Szczepienia: najpopularniejsze mity, część 1. https://medfake.pl/news/szczepienia-najpopularniejsze-mity-czesc-1/ (dostęp: 25.04.2025) 

● DOZ.pl: Skąd wziął się mit – szczepionki wywołują autyzm? https://www.doz.pl/czytelnia/a17678-Skad_wzial_sie_mit__szczepionki_wywoluja_au tyzm (dostęp: 25.04.2025)

Spektrum Autyzmu (ASD) u Dorosłych

Spektrum Autyzmu (ASD) jest zaburzeniem neurorozwojowym, co oznacza, że jego podłoże związane jest z odmienną pracą układu nerwowego i towarzyszy osobie przez całe życie. Chociaż diagnozę najczęściej stawia się w dzieciństwie, rośnie liczba dorosłych, którzy rozpoznają u siebie cechy wskazujące na ASD i decydują się na proces diagnostyczny. Czym charakteryzuje się autyzm w dorosłości, jak przebiega diagnoza i dlaczego poszukiwanie odpowiedzi może być tak istotne? 

Jakie mogą być objawy ASD u osób dorosłych? 

Obraz Spektrum Autyzmu u dorosłych jest bardzo zróżnicowany i często odmienny od tego obserwowanego u dzieci. Wielu dorosłych z ASD przez lata wypracowało strategie “maskowania” swoich trudności. Główne obszary, w których mogą pojawiać się wyzwania, to: 

● Trudności w komunikacji i interakcjach społecznych: 

● Ograniczone, powtarzalne wzorce zachowań, zainteresowań lub aktywności: 

○ Silne przywiązanie do rutyny i schematów; znaczące trudności w adaptacji do zmian. 

○ Bardzo specyficzne, intensywne zainteresowania, którym osoba poświęca dużo czasu i energii, zdobywając szczegółową wiedzę. 

○ Wykonywanie powtarzalnych ruchów lub czynności (tzw. stereotypie lub stimy, np. kiwanie się, pstrykanie palcami), szczególnie w sytuacjach stresujących lub przy silnych emocjach – mogą pełnić funkcję samoregulacyjną. 

○ Potrzeba przewidywalności, porządku i struktury w swoim otoczeniu.

● Specyficzna wrażliwość sensoryczna: 

○ Nadwrażliwość (np. na głośne dźwięki, jaskrawe światło, określone zapachy czy faktury ubrań) lub niedowrażliwość (np. słabsze odczuwanie bólu, temperatury) na bodźce zmysłowe. Może to skutkować unikaniem pewnych środowisk (np. zatłoczonych miejsc) lub poszukiwaniem konkretnych doznań sensorycznych. 

Maskowanie – Ukrywanie objawów ASD przez dorosłych 

Wiele dorosłych osób w spektrum autyzmu, często nieświadomie, stosuje tzw. kamuflaż społeczny (maskowanie). Polega on na aktywnym ukrywaniu lub kompensowaniu swoich autystycznych cech w celu lepszego dopasowania się do oczekiwań społeczeństwa neurotypowego. Przykłady maskowania to: 

● Świadome naśladowanie zachowań społecznych innych osób. 

● Przygotowywanie sobie gotowych „scenariuszy” rozmów na różne okazje. ● Wymuszanie kontaktu wzrokowego, pomimo odczuwanego dyskomfortu. ● Tłumienie naturalnych reakcji na bodźce sensoryczne (np. znoszenie hałasu mimo bólu) lub tłumienie zachowań autostymulacyjnych (stimów). 

Maskowanie bywa skuteczną strategią adaptacyjną, jednak wiąże się z ogromnym kosztem psychicznym i emocjonalnym. Długotrwałe stosowanie kamuflażu może prowadzić do chronicznego stresu, wypalenia zawodowego i społecznego, problemów ze zdrowiem psychicznym (zaburzenia lękowe, depresja) oraz trudności w budowaniu autentycznego poczucia własnej tożsamości. Jest to również jeden z czynników opóźniających diagnozę – osoba może zgłosić się po pomoc dopiero wtedy, gdy pojawią się inne problemy psychiczne. 

Jak przebiega proces diagnozy ASD u dorosłych? 

Postawienie diagnozy ASD u osoby dorosłej jest procesem wymagającym doświadczonego specjalisty (psychiatry lub psychologa klinicznego specjalizującego się w diagnozie osób dorosłych). Nie opiera się na pojedynczym teście, lecz na wszechstronnej ocenie. Główne elementy procesu diagnostycznego to: 

● Szczegółowy wywiad kliniczny: Obejmuje zarówno obecne funkcjonowanie, jak i całą historię życia, ze szczególnym uwzględnieniem okresu dzieciństwa. Celem jest zebranie informacji wskazujących na obecność objawów ASD we wczesnym okresie rozwoju, co jest kluczowe dla kryteriów diagnostycznych. Często pomocny, a czasem konieczny, jest wywiad z osobą bliską (np. rodzicem, partnerem), która może dostarczyć informacji o funkcjonowaniu pacjenta w przeszłości. 

● Kwestionariusze i skale oceny: Wykorzystanie standaryzowanych narzędzi (np. wywiad diagnostyczny ADOS-2, który obejmuje obserwację zachowań w ustrukturyzowanych sytuacjach społecznych), które pomagają w obiektywizacji i usystematyzowaniu oceny objawów. 

● Obserwacja kliniczna: Specjalista zwraca uwagę na sposób komunikacji, interakcji społecznych oraz inne zachowania osoby badanej podczas spotkań diagnostycznych. 

● Diagnostyka różnicowa: Istotnym elementem jest wykluczenie innych zaburzeń, które mogą dawać podobne objawy, oraz zidentyfikowanie ewentualnych zaburzeń współwystępujących (co jest częste – np. ADHD, zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia osobowości).

Proces diagnostyczny zazwyczaj obejmuje kilka spotkań i wymaga starannego zebrania informacji z różnych źródeł. 

Czy warto diagnozować się pod kątem ASD w dorosłości? 

Dla wielu dorosłych, którzy przez lata doświadczali trudności, czuli się „inni” lub zmagali się z problemami w relacjach czy pracy bez zrozumienia ich przyczyny, uzyskanie diagnozy ASD może być punktem zwrotnym. Główne korzyści to: 

● Zrozumienie siebie: Diagnoza dostarcza spójnych ram wyjaśniających własne doświadczenia, trudności, ale też unikalne talenty i mocne strony. Pozwala to na budowanie bardziej akceptującego obrazu siebie, zastępując poczucie winy czy nieadekwatności zrozumieniem wynikającym z neurologicznych uwarunkowań. 

● Dostęp do adekwatnego wsparcia: Formalna diagnoza ułatwia dostęp do specjalistycznej pomocy, takiej jak psychoedukacja (dla osoby z diagnozą i jej rodziny), psychoterapia dostosowana do potrzeb osób w spektrum, czy wsparcie w znalezieniu odpowiedniego środowiska zawodowego. 

● Poprawa relacji: Świadomość własnego stylu komunikacji, potrzeb sensorycznych i społecznych może pomóc w bardziej efektywnym komunikowaniu ich bliskim, co przekłada się na lepsze zrozumienie i jakość relacji. 

● Potwierdzenie i ulga: Moment otrzymania diagnozy często przynosi ogromną ulgę, kończąc wieloletnie poszukiwania odpowiedzi, niepewność i poczucie niezrozumienia. 

Chociaż diagnoza ASD nie oznacza „wyleczenia” – gdyż autyzm nie jest chorobą, lecz odmiennym wzorcem rozwoju – stanowi ona narzędzie umożliwiające budowanie bardziej świadomego i satysfakcjonującego życia w zgodzie ze sobą. 

Podsumowanie: 

Spektrum Autyzmu u osób dorosłych może objawiać się w różnorodny sposób, często przez lata maskowany w celu adaptacji społecznej. Proces diagnostyczny jest złożony, ale jego wynik często ma duże znaczenie dla samorozumienia, uzyskania odpowiedniego wsparcia i poprawy ogólnej jakości życia. 

Źródła: 

● Gondek, T. M., Stramecki, F., Cieśla, M., Ziegart-Sadowska, K., Foryciarz, K., Główczyński, P., Krupa, A. J., Krysta, K., Malec, A. K., Rewekant, A., Szczegielniak, A., Szczubiał-Kamińska, A., Taracha, A., Tokarek, A., Wojtkiewicz, A., & Todzia-Kornaś, A. (2024). Diagnostyka i postępowanie terapeutyczne u dorosłych z ADHD. Rekomendacje Sekcji Kształcenia Specjalizacyjnego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i koalicji organizacji na rzecz osób z ADHD – 2024 r. Psychiatria Spersonalizowana, 3(3-4), 45-73. 

● Murawiec, S., Szulc, A., Gondek, T. M., Szczegielniak, A., & Matuszczyk, M. (2025). Sprawozdanie z dyskusji: „ADHD i ASD debata, jak się odnaleźć pomiędzy wytycznymi a presją nowych czasów”. XVIII Międzynarodowy Kongres Psychiatria Medforum 2024. Psychiatria Spersonalizowana, 4, e15-e24 

● https://psychologwnecie.pl/diagnoza-spektrum-autyzmu/ (dostęp: 25.04.2025)

● Nauka w Polsce: Osoby autystyczne uważają kamuflaż społeczny za wyczerpujący. https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C103526%2Cosoby-autystyczne-uwazaj a-kamuflaz-spoleczny-za-wyczerpujacy.html (dostęp: 25.04.2025)

Współwystępowanie ADHD i Spektrum Autyzmu (ASD): Jak rozumieć i rozpoznawać objawy? 

Przez lata panowało w środowisku medycznym przekonanie, że ADHD (Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi) i Spektrum Autyzmu (ASD) wzajemnie się wykluczają, co uniemożliwiało jednoczesne zdiagnozowanie obu tych stanów u jednej osoby. Najnowsza wiedza naukowa i aktualne klasyfikacje diagnostyczne (takie jak DSM-5) całkowicie zmieniły to podejście. Dziś wiemy, że współwystępowanie ADHD i ASD jest nie tylko możliwe, ale stanowi dość powszechne zjawisko neurorozwojowe. 

Czy ADHD i ASD mogą występować jednocześnie? 

Tak, współczesna wiedza medyczna i klasyfikacje diagnostyczne, takie jak DSM-5, jednoznacznie potwierdzają możliwość jednoczesnej diagnozy ADHD i Spektrum Autyzmu. Badania epidemiologiczne wskazują, że zjawisko to jest powszechne – znaczący odsetek osób z jedną diagnozą spełnia kryteria drugiej. Szacunki mówią nawet o 30-50% osób z ASD, które mają również ADHD, a podobna korelacja występuje w grupie osób z ADHD, u których często obserwuje się cechy autystyczne lub pełną diagnozę ASD. Czasami używa się terminu „AuDHD”, aby podkreślić specyfikę tego współwystępowania i unikalny obraz funkcjonowania osoby. 

Specyfika objawów przy współwystępowaniu ADHD i ASD 

Gdy ADHD i ASD współistnieją, obraz kliniczny jest zazwyczaj bardziej złożony niż suma pojedynczych trudności. Objawy obu zaburzeń mogą wchodzić ze sobą w interakcję – nasilać się nawzajem, maskować, oraz tworzyć unikalne wzorce zachowań: 

1. Trudności w sferze społecznej i komunikacyjnej: Osoby z ADHD mogą odczuwać silną potrzebę nawiązywania kontaktów i poszukiwać interakcji społecznych. Jednocześnie jednak, współwystępujące trudności charakterystyczne dla ASD – takie jak problemy z rozumieniem niewerbalnych sygnałów, sztywność w myśleniu czy dosłowna interpretacja języka – mogą znacząco utrudniać budowanie i utrzymywanie relacji. Impulsywność związana z ADHD może prowadzić do przerywania, „nadmiernego dzielenia się” informacjami (tzw. oversharing), co w połączeniu z trudnościami w odczytywaniu reakcji innych osób (ASD) może prowadzić do nieporozumień i frustracji w kontaktach społecznych. 

2. Uwaga i koncentracja: Klasyczne trudności z utrzymaniem uwagi, łatwe rozpraszanie się i problemy z dokończeniem zadań, charakterystyczne dla ADHD, mogą współistnieć z intensywną, niemal obsesyjną koncentracją (hyperfocus) na obszarach szczególnych zainteresowań, typowych dla ASD. Oznacza to, że osoba może mieć ogromne wyzwanie, by skupić się na zadaniach wymagających uwagi w „zwykły” sposób (np. szkolnych, zawodowych, domowych), ale jednocześnie być zdolna do wielogodzinnego, głębokiego zanurzenia się w tematyce, która ją pasjonuje, ignorując wszystko wokół. 

3. Potrzeba struktury a impulsywność: Silna potrzeba przewidywalności, rutyny i niezmienności środowiska, tak charakterystyczna dla Spektrum Autyzmu, może wchodzić w ostry konflikt z impulsywnością, trudnościami w planowaniu i tendencją

do spontanicznego działania, typowymi dla ADHD. Ta wewnętrzna sprzeczność często generuje frustrację, napięcie i poczucie chaosu, nawet jeśli osoba dąży do utrzymania porządku i przewidywalności. 

4. Przetwarzanie sensoryczne i regulacja: Nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce sensoryczne (częsta w ASD, ale występująca także w ADHD) w połączeniu z nadruchliwością (zewnętrzną lub wewnętrznym niepokojem) charakterystyczną dla ADHD może prowadzić do szybkiego przeciążenia sensorycznego i trudności w samoregulacji. Osoby te mogą intensywniej doświadczać dyskomfortu związanego z bodźcami (np. głośnymi dźwiękami, jaskrawym światłem, specyficznymi fakturami ubrań). Samostymulujące zachowania (stimy), częściej kojarzone z ASD, mogą być również strategią radzenia sobie z nadmiarem energii, niepokojem lub przeciążeniem sensorycznym wynikającym zarówno z ADHD, jak i ASD. 

5. Regulacja emocjonalna: Dysregulacja emocjonalna jest znaczącym wyzwaniem zarówno w ADHD, jak i w ASD. Przy współwystępowaniu obu diagnoz, obraz trudności może być szczególnie skomplikowany – impulsywne reakcje emocjonalne, trudności w modulowaniu intensywności uczuć i zmienność nastroju typowe dla ADHD mogą nakładać się na trudności w identyfikowaniu, rozumieniu i wyrażaniu własnych uczuć, często obserwowane w Spektrum Autyzmu. Prowadzi to do intensywnych, czasem nieadekwatnych do sytuacji reakcji i problemów z radzeniem sobie ze stresem. 

6. Funkcje wykonawcze: Centralne dla ADHD trudności w zakresie planowania, organizacji, zarządzania czasem, inicjowania i realizacji działań (funkcje wykonawcze) stanowią poważne wyzwanie. Gdy nakładają się one na potrzebę przewidywalności i struktury wynikającą z ASD, może to paradoksalnie prowadzić do poczucia chaosu i przytłoczenia, nawet jeśli osoba pragnie porządku i przewidywalności. Trudności w przechodzeniu między zadaniami czy sztywność poznawcza z ASD mogą potęgować problemy z elastycznością, typowe dla deficytów funkcji wykonawczych w ADHD. 

Podsumowanie 

Współczesne rozumienie neurorozwoju potwierdza, że ADHD i Spektrum Autyzmu mogą współistnieć u tej samej osoby, tworząc unikalny profil funkcjonowania. Ta „podwójna” neuroróżnorodność często manifestuje się złożonym zestawem objawów, które wymagają dogłębnego zrozumienia. Trafna i rzetelna diagnoza obu zaburzeń, postawiona przez odpowiedniego specjalistę, jest kluczowa dla dobrania odpowiednich, spersonalizowanych strategii wsparcia terapeutycznego, psychoedukacji i poprawy jakości życia. 

Źródła: 

● Gondek, T. M., Stramecki, F., Cieśla, M., Ziegart-Sadowska, K., Foryciarz, K., Główczyński, P., Krupa, A. J., Krysta, K., Malec, A. K., Rewekant, A., Szczegielniak, A., Szczubiał-Kamińska, A., Taracha, A., Tokarek, A., Wojtkiewicz, A., & Todzia-Kornaś, A. (2024). Diagnostyka i postępowanie terapeutyczne u dorosłych

z ADHD. Rekomendacje Sekcji Kształcenia Specjalizacyjnego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i koalicji organizacji na rzecz osób z ADHD – 2024 r. Psychiatria Spersonalizowana, 3(3-4), 45-73. 

● Murawiec, S., Szulc, A., Gondek, T. M., Szczegielniak, A., & Matuszczyk, M. (2025). Sprawozdanie z dyskusji: „ADHD i ASD debata, jak się odnaleźć pomiędzy wytycznymi a presją nowych czasów”. XVIII Międzynarodowy Kongres Psychiatria Medforum 2024. Psychiatria Spersonalizowana, 4, e15-e24 

● Fiklon.pl: AuDHD: podwójna diagnoza ADHD i autyzmu – jak wygląda i co oznacza? https://fiklon.pl/audhd-diagnoza-podwojna/ (dostęp: 25.04.2025) 

● Psychologwnecie.pl: ADHD a autyzm – czy te zaburzenia mogą iść w parze? https://psychologwnecie.pl/autyzm-a-adhd-czy-moga-wspolwystepowac/ (dostęp: 25.04.2025)